Czy wiesz, że dbanie o sylwetkę może być niebezpieczne? Tak, drastyczne podejście do diet i treningów może doprowadzić do patologii. W perspektywie czasu, może być dużym utrudnieniem dla Twojego życia, a także stać się zabójcze.
Bardzo dużo pisze się i mówi o zdrowym trybie życia, zachęca się do ćwiczeń, diet nawiązując nie tylko do zdrowia ale i do pięknej sylwetki. I tutaj jest haczyk. Ta piękna sylwetka w głowach wielu ludzi niejednokrotnie przeradza się w skrajność prowadzącą do patologii. Z jednej str. bardzo ważne jest dbanie o zdrowie, to prowadzi do zdrowej sylwetki, ale powtarzam ZDROWEJ. W wielu przypadkach nie o zdrowie niestety chodzi. Patrzy się najpierw na sylwetkę i… rujnuje zdrowie, by doprowadzić do perfekcji swój wygląd. Pod presją pięknych plakatów, na których sylwetki są jak wyrzeźbione, co bardzo często jest efektem programów graficznych, ludzie dążą do perfekcji wyglądu. W perspektywie czasu dążenie to zaczyna przeradzać się, w dążenie do czegoś wyimaginowanego, co tak mocno wpływa na organizm, że zamiast utrzymać, czy też poprawiać zdrowie, niszczy się go ☹
Jako między innymi coach zdrowia / wellness chcę zwrócić uwagę właśnie na ten aspekt. Problem ten praktycznie nie jest poruszany, bo społeczeństwo statystycznie „rośnie” jest mnóstwo ludzi z nadwagą i otyłością, ale… wśród osób trenujących zaczyna być co raz większy odsetek patologicznego podejścia do zdrowia. Patrzą na wygląd doprowadzając zdrowie do ruiny, niszczą go, zamiast wzmacniać.
Jak to wygląda pod kątem medycznym? Poniżej kilka opisów, najczęściej spotykana jest bigoreksja i bardzo podobna vigoreksja.
Bigoreksja (zespół Adonisa, dysmorfia mięśniowa), częściowo związana z odżywianiem się, jest to patologiczna dbałość o swoją sylwetkę. Dotyczy ona fałszywego postrzegania własnego ciała. Takim terminem psychiatra Harrison Pope z Harvard Medical School określił „obsesję na punkcie umięśnionego ciała”. Bigoreksja należy do zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (obsessive-compulsive disorder). W dzisiejszych czasach jest ona promowana szczególnie w środowisku osób uprawiających sport oraz dbających o swój wygląd i o kondycję fizyczną. Dotyczy ona przeważnie młodych mężczyzn, którzy dbają obsesyjnie o swoje mięśnie i są bywalcami siłowni, gdzie uprawiają ćwiczenia kulturystyczne (dotyczy ok. 10% osób uprawiających wyczynowo kulturystykę), a jednocześnie przywiązują bardzo dużą wagę do diety. Towarzysząca intensywnym ćwiczeniom wysokobiałkowa i ubogotłuszczowa dieta, suplementy diety i odżywki oraz dodatkowe przyjmowanie sterydów anabolicznych, wywołują negatywne skutki zdrowotne. Osoby, które sięgają po taką dietę, dzięki niej usiłują osiągnąć idealną, w swoim odczuciu, sylwetkę. Zdarza się, że dla uzyskania tej sylwetki decydują się nawet na silikonowe implanty mięśniowe.
Vigoreksja (vigor – wigor, witalność, orexis – apetyt) to określenie używane zamiennie z określeniem bigoreksji i polega na obsesyjnym dbaniu o wysportowaną, umięśnioną sylwetkę. Z tego powodu wigorektycy również są stałymi bywalcami klubów fitness i siłowni, gdzie mają warunki do modelowania swojego ciała. Jest ona również związana ze stosowaniem diety. Wigorektycy dbają o niskie spożycie tłuszczu oraz przestrzegają rygorystycznych diet, które pomagają im w zadbaniu o „idealną” muskulaturę. Zdaniem części badaczy jest to również rodzaj zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.
Kolejnym zjawiskiem określającym grupę osób, która nadmiernie ćwiczy oraz nadużywa diet jest fitoreksja (fitnessomanii, fitmanii). Fitoreksja również polegająca na przesadnej dbałości w osiągnięciu wysportowanego, „idealnego” ciała. Nazywana bywa też sportową bulimią, bo osoba nią dotknięta, w ramach dbałości o sylwetkę, zamiast prowokowania wymiotów, tak jak jest w przypadku bulimii, pozbywa się „zbędnych” kalorii, wykonując dodatkową serię ćwiczeń fizycznych. Są to „cielesne zaburzenia dysmorficzne” (body dysmorphic disorder) dawniej nazywane dysmorfofobią, które również umieszczone zostały w spektrum zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Fitoreksja dotyka zarówno kobiet, jak i mężczyzn.
Następne zaburzenie to Megareksja, również jest to rodzaj cielesnych zaburzeń dysmorficznych. Charakteryzuje się ona obsesyjnymi staraniami o zwiększenie masy ciała. Można powiedzieć, że jest to realizacja potrzeby „bycia dużym”. W tym celu osoby cierpiące na megareksję objadają się wysokokalorycznymi produktami, nawet fast foodami. Efektem jest szybki wzrost masy ciała spowodowany rozrostem tkanki tłuszczowej, a nie mięśniowej. Podobnie jak w przypadku bigoreksji, dosyć powszechne są intensywne ćwiczenia na siłowni i przyjmowanie sterydów anabolicznych. Niektórzy badacze nie różnicują megareksji i bigoreksji.
Bigoreksja i megareksja nazywane też „odwróconą anoreksją” czy dysmorfią mięśniową (muscle dysmorphia) i – jak już wspomniano – łączone są z zaburzeniami dysmorficznymi. Znane są przypadki przybrania na wadze nawet 200 kg.
Fatoreksja jest kolejnym zaburzeniem obrazu ciała i polega na tym, że osoby z wyraźną nadwagą (otyłością) i jednocześnie ze zniekształconą sylwetką są przekonane, że z ich wagą i wyglądem jest wszystko w porządku. Ta zniekształcona ocena otyłości i swojego wyglądu jest przeciwieństwem anoreksji. Występuje najczęściej u osób powyżej 45. r.ż. i szacuje się, że dotyczy ok. 2,7% ludności świata. Z opublikowanych w „British Medical Journal” badań wynika, że ok. 25% osób z nadwagą lub otyłych nie uważa się za grubych (Stuckler, Basu, 2013).
Część badaczy nie różnicuje fatoreksji i megareksji oraz nie widzi w nich zaburzeń odżywiania się, lecz cielesne zaburzenie dysmorficzne.
Omówione wyżej objawy i zachowania mają tendencję do współwystępowania z objawami zaburzeń jedzenia (eating disorders), zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.
Istnieje też Brideoreksja (ang. bride panna młoda, gr. orexis – apetyt) to najczęściej przejściowe zaburzenie odżywiania się występujące u młodych kobiet, przygotowujących się do ślubu. Polega ono na tym, że przed ślubem kobieta przechodzi na drastyczną dietę po to, żeby szybko schudnąć i ładnie wyglądać w tym dniu. W USA wśród kobiet przygotowujących się do ślubu stało się modne żywienie przez sondę, przez którą wprowadzają do organizmu pożywienie, ale bez węglowodanów. Dzięki temu organizm spala tłuszcz, a nie cukier. Takie postępowanie bywa czasami początkiem anoreksji.
Sondaż przeprowadzony w Wielkiej Brytanii wykazał, że ponad 5 mln. mieszkanek wysp podejmowało działania, żeby schudnąć na dzień ślubu, a co 10-ta z nich stosowała do tego ekstremalne środki.
Jak widzicie nazewnictwo jest różne, ale wszędzie chodzi o kult ciała i tego jak jest ono postrzegane przez jego właściciela. W żadnym z nich nie chodzi o zdrowie, wszędzie numer jeden to wygląd. Media pokazują pięknych ludzi, a modyfikowane jedzenie, pędzący świat i wszędobylski stres powoduje, ze społeczeństwo jest słabsze, bardziej podatne na choroby, bardziej otyłe. W głowie wielu osób jest chęć bycia pięknym, silnym niestety nawet za cenę zdrowia. Najgorsze jest to, że często osoby te sądzą również, że wyglądając w taki swój wymarzony sposób, są również zdrowe. A to tylko kwestia czasu, kiedy organizm powie dość! Zaczną chorować organy, stawy, ale i psychika, choć ta jak widać już działa po swojemu, skoro nie widzi zagrożeń zdrowotnych.
Przytoczyłam ten temat nie dlatego by straszyć, by zniechęcać, bo sama jestem zwolenniczka ruchu i zdrowego stylu życia, ale nigdy nie byłam na żadnej cud diecie. Staram się jeść rozsądnie, zwracając uwagę na to co jem. Nie zawsze da się jeść 100% zdrowo, mamy w sklepach to co mamy niestety. Ale starajcie się zwracać uwagę przede wszystkim na zdrowie. Odpowiedni ruch, powtarzam, odpowiedni, nie przesadzony, nie katorżniczy oraz odpowiednie jedzenie to jest to, czego potrzebuje każdy z Was. Diety są potrzebne tam, gdzie jest jednostka chorobowa i organizm nie daje rady na rozłożenie pewnych substancji, istnieją jakieś czynniki alergizujące, chorują jakieś organy, ale jeśli nic takiego Was nie dotyczy, to jedzcie po prostu rozsądnie i umiarkowanie, zwracając uwagę na to co jecie, by było tam jak najmniej chemii. Ruszajcie się systematycznie, ćwiczcie, ale nie zajeżdżajcie swojego organizmu w imię „mody” i nie trujcie się na własne życzenie doładowując sterydy i inne „cudeńka” by urosły Wam mięśnie. Jeżeli nie poszanujecie organizmu, nie posłuży on Wam na długo. Minie kilka lat i będziecie szukać pomocy u gastrologa, endokrynologa, urologa, kardiologa, ortopedy, reumatologia i wielu, wielu innych specjalistów, bo zacznie się lawina zdarzeń zdrowotnych.
Dbajcie o zdrowie, wprowadźcie zdrowy, powtarzam zdrowy tryb życia, a nie wyśrubowany. A jeżeli potrzebujecie wsparcia, by wypracować zdrowe nawyki, to na rynku jest mnóstwo dobrych specjalistów, którzy chętnie Wam pomogą. Są trenerzy, dietetycy, ale i coachowie. Szukając i wybierając partnera do osiągnięcia swoich celów, również wybierajcie rozsądnie. Nie dajcie zagonić się w kozi róg, i sami nie zagońcie się do niego.
Piśmiennictwo:
- Ahmed S.H., Guillem K., Vandaele Y.: Sugar addiction: pushing the drug-sugar analogy to the limit. Curr. Opin. Clin. Nutrition Metab. Care, 2013; 16 (4): 434–439
2. Allen K.L., Byrne S.M., Crosby R.D.: Distinguishing between risk factors for bulimia nervosa, binge eating disorder, and purging disorder. J. Youth Adolesc., 2014; 44 (8): 1580–1591; doi: 10.1007/s10964-014-0186-8. PMID 25233874. S2CID 28204545
3. Avena N., Carrillo C., Needham L., Leibowitz S., Hoebel, B.: Sugar-dependent rats show enhanced intake of unsweetened ethanol. Alcohol, 2004; 34 (2–3): 203–209
4. Avena, N.M., Rada.P., Hoebel B.G.: Evidence for sugar addiction: Behavioral and neurochemical effects of intermittent, excessive sugar intake. Neurosci. Biobehav. Rev., 2008; 32 (1): 20–39
5. Badenes-Ribera L., Rubio-Aparicio M., Sánchez-Meca J., Fabris M. A., Longobardi, C.: The association between muscle dysmorphia and eating disorder symptomatology: a sytematic review and meta-analysis. J. Behav. Addict., 2019; 8 (3), 351–371; https: //doi.org/10.1556/2006.8.2019.44
6. Barry A., Piazza-Gardner A.:: Drunkorexia: understanding the co-occurrence of alcohol consumption and eating/exercise weight management behaviors. J. Am. College Health, 2012; 60 (3): 236–243
7. Bartel S.J., Sherry S.B., Farthing G.R., Stewart S.H.: Classification of orthorexia nervosa: further evidence for placement within the eating disorders spectrum. Eat. Behav., 2020; 38; https: //doi.org/10.1016/j.eatbeh.2020.101406
8. Bratman S., Knight D.: Health food junkies — orthorexia nervosa: overcoming the obsession with healthful eating. New York, Broadway Books, 2001 9. Baijens L.W.J., Koetsenruijter K., Pilz W.: Diagnosis and treatment of phagophobia: a review. Dysphagia, 2013; 28: 260–270; https: //doi.org/10.1007/s00455-013-9454-0
10. Barry A., Piazza-Gardner A.: Drunkorexia: understanding the co-occurrence of alcohol consumption and eating/exercise weight management behaviors. J. Am. College Health, 2012; 60 (3): 236–243
11. Booker R., Galloway R., Novik M., Jones R., Holmes M.E.: Differences between preemptive and non-preemptive physical activity among ‘drunkorexia’-positive college students, J. Am. College Health, 2022; DOI: 10.1080/07448481.2022.2136973
12. Bronstein E.S., Dollar J.: Pica in pregnancy. J. Med. Assoc. Ga., 1974; 63 (8): 332–335
13. Bundros J., Clifford D., Silliman K., Morris M.N.: Prevalence of orthorexia nervosa among college students based on Bratman’s test and associated tendencies. Appetite, 2016; 101: 86–94; doi: 10.1016/j.appet.2016.02.144
14. Burke S., Matthews J.C., Vall-Smith K., Woolsey C.L.: Drunkorexia: calorie restriction prior to alcohol consumption among college freshman. J. Alcohol Drug Education, 2010; 54 (2): 17–34
15. Cena H., Barthels F., Cuzzolaro M., Bratman S., Brytek-Matera A., Dunn T,. Varga M., Missbach B., Donini L.M.: Definition and diagnostic criteria for orthorexia nervosa: a narrative review of the literature. Eat Weight Disord., 2019; 24 (2): 209–246; doi: 10.1007/s40519-018-0606-y
16. Chambers R.A.: Drunkorexia. J. Dual Diagn., 2008; 4 (4): 414–416
17. Colantuoni C., Rada P., McCarthy J., Patten C., Avena N.M., Chadeayne A., Hoebel B.G.: Evidence that intermittent, excessive sugar intake causes endogenous opioid dependence. Obes. Res., 2002; 10 (6): 478–488; doi: 10.1038/oby.2002.66
18. Delaney C.B., Eddy K.T., Hartmann A.S., Becker A.E., Murray H.B., Thomas J.J.: Pica and rumination behavior among individuals seeking treatment for eating disorders or obesity. Int. J. Eat. Disord., 2015; 48: 238–248
19. Dinicolantonio J., O’Keefe J., Wilson W.L.: Sugar addiction: is it real? A narrative review. Br. J. Sports Med., 2017; 52 (14): 1–5; doi: 10.1136/bjsports-2017-0979
20. di Tomaso E., Beltramo M., Piomelli D.: Brain cannabinoids in chocolate. Nature, 1996; 382 (6593): 677–678; doi: 10.1038/382677a0
21. Dittfeld A., Gwizdek K., Koszowska A, Nowak J., Brończyk-Puzoń A., Jagielski P., Oświęcimska J., Ziora K.: Assessing the risk of orthorexia in dietetic and physiotherapy students using the BOT (Bratman Test for Orthorexia). Pediatr. Endocrinol. Diabetes Metab., 2016; 22: 6–14
22. Donini L.M., Marsili D., Graziani M.P., Imbriale M., Canella C.: Orthorexia nervosa: a preliminary study with a proposal for diagnosis and an attempt to measure the dimension of the phenomenon. Eat Weight Disord., 2004; 9 (2): 151–157
23. Evans I.M., Pechtel P.: Phagophobia: behavioral treatment of a complex case involving fear of fear. Clin. Case Stud., 2011; 10 (1): 37–52
24. Fidan T., Ertekin V., Isikay S., Kirpinar I.: Prevalence of orthorexia among medical students in Erzum, Turkey. Compr. Psychiatry, 2010; 51 (1): 49–54
25. Fullerton D.T., Getto C.J., Swift W.J., Carlson I.H.: Sugar, opioids and binge eating. Brain Res. Bull., 1985; 14: 673–680
26. Granese V., Pietrabissa G., Manzoni G.M.: Do subjects with obesity understimate their body sizę A Narrative review of estimation methods and explaining theories. Psychology Society Education, 2018; 10 (3): 265–273
27. Gwinup G., Chelvam R., Jabola R., Meister L.: Beer drinker’s hyponatremia. Inappropriate concentration of the urine during ingestion of beer. Calif. Med., 1972; 116 (3): 78–81; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1518246/
28. Harasim-Piszczatowska E., Krajewska-Kułak E.: Pregorexia – anorexia of pregnant women. Pediatria Medycyna Rodzinna, 2017; 13 (3): 363–367
29. Hartmann A., Becker A.E., Hampton C., Bryant-Waugh R.: Pica and rumination disorder in DSM-5. Psych. Annals, 2012; 42 (11): 426–430
30. Hartmann A.S.: Pica behaviors in a German community-based online adolescent and adult sample: an examination of substances, triggers, and associated pathology. Eat Weight Disord., 2020; 25: 811–815
31. Herranz Valera J., Acun~a Ruiz P., Romero Valdespino B., Visioli F.: Prevalence of orthorexia nervosa among ashtanga yoga practitioners: a pilot study. Eat Weight Disord., 2014; 19: 469–472; doi: 10.1007/s40519-014-0131-6
32. Hoffmann B.: Alcorexia – psychosocial determinants of the eating disorder. Trakia J. Sci., 2020; 3: 262–267; http: //www.uni-sz.bg
33. WHO: ICD 11: International Classification of Diseases for Mortality and Morbidity Statistics, 11th Revision. Geneva, WHO, 2018
34. Jacques A., Chaaya N., Beecher K., Ali S.A, Belmer A., Bartlett S.: The impact of sugar consumption on stress driven, emotional and addictive behaviors. Neurosci. Biobehav. Rev., 2019; https: //doi.org/10.1016/j.neubiorev.2019.05.021
35. Jaworski M., Krupińska P.: Zespół jedzenia nocnego u dorosłych chorych na cukrzyce typu 2. Diabetologia Klin., 2012; 1 (1): 17–24
36. Jones J.M., Lawson M.L., Daneman D., Olmsted M.P., Rodin G.: Eating disorders in adolescent females with and without type 1 diabetes: cross sectional study. Br. Med. J., 2000; 10 (320): 1563–1566
37. Joshi R., Chou S-Y.: Beer potomania: a view on the dynamic process of developing hyponatremia. Cureus; 2018; 10 (7): e3024; DOI 10.7759/cureus.3024
38. Kałędowicz E., Doboszyńska A.: Ortoreksja na tle innych zaburzeń odżywiania. Forum Medycyny Rodzinnej, 2013; 7 (6): 307–315
39. Keith L., Evenhouse H., Webster A.: Amylophagia during pregnancy. Obstet. Gynecol., 1968; 32: 415–418
40. Keller M.F., Konradsen H.: Orthorexia in young fitness participants. Klinisk Sygepleje, 2013; 27: 63–71
41. Koven N.S., Senbonmatsu R.: A neuropsychological evaluation of orthorexia nervosa. Open J. Psychiatr., 2013; 3 (02): 214–222
42. Kummer A., Dias F., Teixeria A.: On the concept of orthorexia nervosa. Scand. J. Med. Sci. Sports, 2018; 18 (3): 395–396
43. Lenoir M., Serre F., Cantin L., Ahmed S.H.: Intense sweetness surpasses cocaine reward. PLoS ONE, 2007; 2: 8, doi: 10.1371/journal.pone.0000698
44. Levine A.S., Kotz C.M., Gosnell B.A.: Sugars: hedonic aspects, neuroregulation, and energy balance. Am. J. Clin. Nutr., 2003; 78 (4): 834S–842S
45. Loma Linda University Adventist Health Sciences Center: Dark chocolate consumption reduces stress and inflammation: data represent first human trials examining the impact of dark chocolate consumption on cognition and other brain functions. Science Daily, 24 April 2018; www.sciencedaily.com/releases/2018/04/180424133628.htm, dostęp 14.09.2018
46. Malmborg J., Bremander A., Olsson M.C., Bergman S.: Health status, physical activity, and orthorexia nervosa: a comparison between exercise science students and business students. Appetite, 2017; 109: 137–143; doi: 10.1016/j.appet.2016.11.028
47. Mandera A., Pawlikowska A., Szuster E.M., Całkosiński A.: The pregorexia – anorexia during the pregnancy. J. Education Health Sport, 2019; 9 (5): 137–144. http://www.ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/6900
48. Markowitz J., Butler D.A. Volkening, L.K., Antisdel J.E, Anderson B.J, Laffel L.M.: Brief screening tool for disordered eating in diabetes: internal consistency and external validity in a contemporary sample of paediatric patients with type 1 diabetes. Diabetes Care, 2010; 33: 495–500
49. Mathieu J.: What is orthorexią. J. Academy Nutrition Diet., 2005; 105 (10): 1510–1512
50. Mathieu J.: What is pregorexią J. Am. Diet. Assoc., 2009; 109: 976–979
51. Michener W., Rozin P.: Pharmacological versus sensory factors in the satiation of chocolate craving. Physiology Behavior, 1994; 56 (3): 419–422; https://doi.org/10.1016/0031-9384 (94)90283-6
52. Oberle C.D., Samaghabadi R.O., Hughes E.M.: Orthorexia nervosa: assessment and correlates with gender, BMI, and personality. Appetite, 2017; 108: 303–310
53. Osborne V.A., Sher K. J., Winograd R.P.: Disordered eating patterns and alcohol misuse in college students: evidence for “drunkorexia”? Compreh. Psychiatry, 2011; 52 (6)
54. Papadopoulos V., Mimidis K.: The rumination syndrome in adults: a review of the pathophysiology, diagnosis and treatment. J. Postgraduate Medicine, 2007; 53 (3): 203–206, doi: 10.4103/0022-3859.33868, PMID 17699999
55. Parker G. i wsp.: Review. Mood state effects of chocolate. J. Affect. Disord., 2006; 92: 149–159
56. Pope H.G., Katz G. L., Hudson J.I.: Anorexia nervosa and ‘reverse anorexia’ among 108 male bodybuilders. Compreh. Psychiatry, 1993; 34 (6): 406–409
57. Pope C.G., Pope H.G., Menard W., Fay Ch., Olivardia R., Philips K.A.: Clinical features of muscle dysmorphia among males with body dysmorphic disorder. Body Image, 2000; 2 (4): 395–400
58. Powell-Jones A., Simpson S.: Drunkorexia: an investigation of symptomatology and early maladaptive schemas within a female, young adult Australian population. Aust. Psychol., 2020; 55: 5; doi: 10.1111/ap.12462
59. Rainville A.J.: Pica practices of pregnant women are associated with lower maternal hemoglobin level at delivery. J. Am. Diet. Assoc., 1998; 98 (3): 293–296; doi: 10.1016/S0002-8223 (98)00069-8
60. Rogers P.J., Smit H.J.: Food craving and food ‘addiction’: a critical review of the evidence from a biopsychosocial perspective. Pharmacol. Biochem. Behav., 2000; 66 (1): 3–14; doi: 10.1016/s0091-3057 (00)00197-0
61. Roininen K., Tuorila H.: Health and taste attitudes in the prediction of use frequency and choice between less healthy and more healthy snacks. Food Qual. Pref., 1999; 10: 357–365
62. Rolls E.T., McCabe C.: Enhanced affective brain representations of chocolate in cravers vs. non-cravers. Eur. J. Neurosci., 2007; 26 (4): 1067–1076
63. Sanghvi S.R., Kellerman P.S., Nanovic L.: Beer potomania: an unusual cause of hyponatremia at high risk of complications from rapid correction. Am. J. Kidney Dis., 2007; 50 (4): 673–680; doi: 10.1053/j.ajkd.2007.07.015
64. Simons R.M., Hansen J.M., Simons J.S., Hovrud L., Austin M., Hahn A.M.: Drunkorexia: normative or gateway to alcohol and eating pathology? Addict. Behav., 2020; https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2020.106577, dostęp 28.08.2020
65. Small D.M., Zatorre R.J., Dagher A., Evans A.C., Jones-Gotman M.: Changes in brain activity related to eating chocolate: from pleasure to aversion. Brain, 2001; 124 (Pt 9): 1720–1733; doi: 10.1093/brain/124.9.1720
66. Smeets P.A.M., de Graaf C., Stafleu A., van Osch M.J.P., Nievelsteinm R.A.J., van der Grond J.: Effect of satiety on brain activation during chocolate tasting in men and women. Am. J. Clin. Nutrition, 2006; 83 (6): 1297–1305; https://doi.org/10.1093/ajcn/83.6.1297
67. Smith D.F.: Benefits of flavanol-rich cocoa-derived products for mental well-being: A review. J. Funct. Food., 2012; 5 (1): 10–15; https://doi.org/10.1016/j.jff.2012.09.002
68. Spiegel T.A., Stunkard A.J., Shrager E.E., O’Brien C.P., Morrison M.F., Stellar E.: Effect of naltrexone on food intake, hunger, and satiety in obese men. Physiol. Behav., 1987; 40 (2): 135–141; doi: 10.1016/0031-9384 (87)90198-3
69. Strand E.: Orthorexia: too healthy? Psychology Today, 2004; 01.09.2004; http://www.psychologytoday.com/articles/200412/orthorexia-too-healthy
70. Stuckler D., Basu S.: Getting serious about obesity. BMJ, 2013; 346: f1300
71. Stunkard A.J., Grace W.J., Wolff H.G.: The night-eating syndrome: a pattern of food intake among certain obese patients. Am. J. Med., 1955; 19: 78–86
72. Stunkard A.J., Allison K.C.: Two forms of disordered eating in obesity: binge eating and night eating. Int. J. Obesity, 2003; 27: 1–12
73. Tack J., Blondeau K., Boecxstaens V., Rommel N.: The pathophysiology, differential diagnosis and management of rumination syndrome. 2011; 33 (7): 782–788
74. Talley N.J.: Rumination syndrome. Gastroenterol. Hepatol. (NY), 2011; 7 (2): 117–118
75. Tang D.W., Fellows L.K., Small D.M., Dagher A.: Food and drug cues activate similar brain regions: a meta-analysis of functional MRI studies. Physiology Behavior, 2012; 106 (3): 317–324
76. Trenchard E., Silverstone T.: Naloxone reduces the food intake of normal human volunteers. Appetite, 1983; 4 (1): 43–50; doi: 10.1016/s0195-6663 (83)80045-2
77. Werkin M.: Seen At 11: ‘Drunkorexia’ deadly new trend on college campuses, experts warn. 2016; https://newyork.cbslocal.com/2016/08/24/drunkorexia-college-campuses/
78. Wideman C.H., Nadzam G.R., Murphy H.M.: Implications of an animal model of sugar addiction, withdrawal and relapse for human health. Nutr. Neurosci., 2005; 8: 269–276
79. Wiss D. A., Avena N., Rada P.: 2005 Sugar addiction: from evolution to revolution. Front. Psychiatry, 2005; 9 (545): 1–16; https://doi.org/10.3389/fpsyt.2018.00545
80. Wurtman R.J., Wurtman J.J.: Brain serotonin, carbohydrate-craving, obesity and depression. Obes. Res., 1985; 3 (suppl. 4): 477S-480S; doi: 10.1002/j.1550-8528.1995.tb00215.x
81. Varga M., Dukay-Szabó S., Túry F., Van Furth E.F.: Evidence and gaps in the lit- erature on orthorexia nervosa. Eat Weight Disord., 2013; 18: 103–111
82. Volkow N.D., Wise R.A.: How can drug addiction help us understand obesity? Nat. Neurosci., 2005; 8: 555–560
83. Zamora C.M.L., Bonaechea B., Sanchez G.F, Rial R.B.: Ortorexia nerviosa. Un nuevo trastorno de la conducta alimentarią [Orthorexia nervosa. A new eating behavior disorder?]. Actas Esp. Psiquiatr., 2005; 33 (1): 66–68. Spanish. PMID: 15704033